Kadmium
Kadmium (Cd) – D.İ.Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 48-ci element.
Bitkilərdə kadmiumun miqdarı quru qalığa görə 0,001%-dir, bitki hüceyrələrində kadmiumun miqdarı kütləcə 10–6 %-dır.
Kadmium əsasən köklərdə daha az miqdarda isə gövdədə, qələmlərdə və yarpaqlarda əsasən damarlarında lokallaşır.
Mühitdə kadmiumun mqidarı kəskin artdıqca onun kökləridə qatılığı yer üstü kütlədə olduğundan bir neçə dəfə çox olur. Müəyyən edilmişdir ki, xlorofill kadmiumu bitki toxumalarında toplamaq qabiliyyətinə malikdir. Kadmiumun bitkilərdə miqdarı artıq olduqda aşağıdakı görünən simptomlar baş verir – yarpaqların xlorozu, onların kənarlarında qırmızı-qonur rəng, həmçinin böyümənin ləngiməsi və kök sisteminin zədələnməsi. Kadmiumun fitozəhərliliyi həmçinin fotosintezə ləngidici təsir, karbon qazının transpirasiyası və fiksə olunmasının pozulması, həmçinin hüceyrə membranlarının keçiriciliyini dəyişməsi ilə əlaqədardır. Kadmiumun bioloji reduksiyanın effektiv və spesifik inhibitorudur.
Kadmium zəhərli metallara aiddir. Qida ilə orqanizmə daxil olan kadmiumun sorulması gedən nazik bağırsaqda orqanizmə daxil olan kadmiumun cəmi 5%-i adsorbsiya olunur.
Natrium sulfid
Natrium sulfid- mürəkkəb qeyri üzvü maddədir. Kimyəvi formulu- Na2S.
Natrium sulfid-oksigensiz duzdur.
Sənayedə-Na2SO4•10H2O mirabilit mineralının közərdilməsindən alınır.
Na2SO4+4H2→Na2S+4H2O
Na2SO4+4C→Na2S+4CO
Na2SO4+4CO→ Na2S+4CO2
Adi halda ağ rəngli çox hidroskopik tozdur. Parçalanmadan əriyir, termiki davamlıdır. Texniki natrium sulfid sarımtıl və ya qəhvəyi (qirmizımtıl) rəngdədir, tərkibində 60%-ə qədər natrium sulfid var. Suda yaxşı həll olur, anionundan hidroliz olur, məhlulda yüksək qələvilik yaradır. Havada dayanma müddətində məhlul bulanır (kolloid kükürd) və saralır (polisulfid rəngində). Tipik reduksiyaedicidir. Kükürdü birləşdirir.
Kadmium xlorid
Kadmium (II) xlorid (CdCl2) — qeyri-üzvi bir birləşmədir, kadmium metalının və xlorid turşusunun duzu, rəngsizkristallar, higroskopik, suda asanlıqla həll olunur,
kristallohidratlar əmələ gətirir.
Kadmium (II) xlorid heksoqonal sistemin rəngsiz
kristallarını, fəza qrupunu R-3m, hüceyrə parametrlərini a = 0.385 nm, c = 1.746 nm, Z = 3 əmələ gətirir. Sulu məhlulları hidrolizə görə turş reaksiya yaradır. Metalik kadmium(6000C-də kadmiumun~ 15%) kadmium xloridin ərintisində həll olunur.
Metalik kadmiumun xlorid turşusunda həll edilməsi nəticəsində almaq olur:
C
d
+
2
H
C
l
→
τ
C
d
C
l
2
+
H
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {Cd+2HCl\ {\xrightarrow {\tau }}\ CdCl_{2}+H_{2}\uparrow }}}
Kadmium oksidin xlorid turşusunda həll edilməsi:
C
d
O
+
2
H
C
l
→
C
d
C
l
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdO+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ CdCl_{2}+H_{2}O}}}
Sadə maddələr arasındakı reaksiya nəticəsində:
C
d
+
C
l
2
→
450
−
500
o
C
C
d
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {Cd+Cl_{2}\ {\xrightarrow {450-500^{o}C}}\ CdCl_{2}}}}
Kadmium oksidin və xlor qazı ilə reaksiyası nəticəsində:
2
C
d
O
+
2
C
l
2
→
500
−
600
o
C
2
C
d
C
l
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2CdO+2Cl_{2}\ {\xrightarrow {500-600^{o}C}}\ 2CdCl_{2}+O_{2}}}}
Kristallohidratların qızdırılması nəticəsində susuz duzları alınır:
C
d
C
l
2
⋅
2
,
5
H
2
O
→
120
−
170
o
C
C
d
C
l
2
+
2
,
5
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}\cdot 2,5H_{2}O\ {\xrightarrow {120-170^{o}C}}\ CdCl_{2}+2,5H_{2}O}}}
Hidrogen xloridlə və qələvi metal xloridlərlə kompleks yaradır:
C
d
C
l
2
+
2
H
C
l
→
H
2
[
C
d
C
l
4
]
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ H_{2}[CdCl_{4}]}}}
C
d
C
l
2
+
2
K
C
l
→
K
2
[
C
d
C
l
4
]
↓
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2KCl\ {\xrightarrow {}}\ K_{2}[CdCl_{4}]\downarrow }}}
Qaynar qatı sulfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
H
2
S
O
4
→
100
o
C
C
d
S
O
4
+
2
H
C
l
↑
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ CdSO_{4}+2HCl\uparrow }}}
Qələvilərlə reksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
2
N
a
O
H
→
C
d
(
O
H
)
2
+
2
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Cd(OH)_{2}+2NaCl}}}
Fotoreagentlərdə.
Qalvanik elementlərdə elektrolitin tərkib hissəsi kimi.
Üzvi sintezdə katalizator kimi.
Sənayedə günəş panellərinin istehzalı zamanı.
Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 2-е изд., испр.
Hidrogen-sulfid qazı
Hidrogen-sulfid qazı (H2S) - rəngsiz, kəskin iyli, suda yaxşı həll olan yanar qaz. Sıxlığı 1,538 q/l; hidrogen-sulfid qazı yüksək dərəcədə zəhərlidir. Havada ehtimal olunan miqdarı 0,01mq/l-ə yaxındır. Sərbəst halda biokimyəvi mənşəli təbii qazlarda (~1% yaxın), metamorfik və maqmatik qazlarda və həmçinin fumarollarda rast gəlinir. Təbii qazlarda hidrogen-sulfid qazı miqdarı, adətən 1%-dən çox olmur. Karbonat süxurların üstünlük təşkil etdiyi, xüsusilə sulfat mineralları ilə zəngin olan kəsilişlərin sularında həll olmuş hidrogen-sulfid qazı miqdarı yüksək olur.
Hava
Təbii qaz
Fumarollar
Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. — Bakı: Nafta-Press, 2006.
Qurğuşun(II) sulfid
Qurğuşun(II) sulfid PbS formullu mürəkkəb qeyri-üzvi maddədir.O, elektron qurğularda az istifadə olunur.PbS həmçinin qalenit də adlanır.
Qurğuşun ionlarını həll etmək üçün sulfid duzları və ya hidrogen-sulfid alavə olunur.
Kadmium(II)xlorid
Kadmium (II) xlorid (CdCl2) — qeyri-üzvi bir birləşmədir, kadmium metalının və xlorid turşusunun duzu, rəngsizkristallar, higroskopik, suda asanlıqla həll olunur,
kristallohidratlar əmələ gətirir.
Kadmium (II) xlorid heksoqonal sistemin rəngsiz
kristallarını, fəza qrupunu R-3m, hüceyrə parametrlərini a = 0.385 nm, c = 1.746 nm, Z = 3 əmələ gətirir. Sulu məhlulları hidrolizə görə turş reaksiya yaradır. Metalik kadmium(6000C-də kadmiumun~ 15%) kadmium xloridin ərintisində həll olunur.
Metalik kadmiumun xlorid turşusunda həll edilməsi nəticəsində almaq olur:
C
d
+
2
H
C
l
→
τ
C
d
C
l
2
+
H
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {Cd+2HCl\ {\xrightarrow {\tau }}\ CdCl_{2}+H_{2}\uparrow }}}
Kadmium oksidin xlorid turşusunda həll edilməsi:
C
d
O
+
2
H
C
l
→
C
d
C
l
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdO+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ CdCl_{2}+H_{2}O}}}
Sadə maddələr arasındakı reaksiya nəticəsində:
C
d
+
C
l
2
→
450
−
500
o
C
C
d
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {Cd+Cl_{2}\ {\xrightarrow {450-500^{o}C}}\ CdCl_{2}}}}
Kadmium oksidin və xlor qazı ilə reaksiyası nəticəsində:
2
C
d
O
+
2
C
l
2
→
500
−
600
o
C
2
C
d
C
l
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2CdO+2Cl_{2}\ {\xrightarrow {500-600^{o}C}}\ 2CdCl_{2}+O_{2}}}}
Kristallohidratların qızdırılması nəticəsində susuz duzları alınır:
C
d
C
l
2
⋅
2
,
5
H
2
O
→
120
−
170
o
C
C
d
C
l
2
+
2
,
5
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}\cdot 2,5H_{2}O\ {\xrightarrow {120-170^{o}C}}\ CdCl_{2}+2,5H_{2}O}}}
Hidrogen xloridlə və qələvi metal xloridlərlə kompleks yaradır:
C
d
C
l
2
+
2
H
C
l
→
H
2
[
C
d
C
l
4
]
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ H_{2}[CdCl_{4}]}}}
C
d
C
l
2
+
2
K
C
l
→
K
2
[
C
d
C
l
4
]
↓
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2KCl\ {\xrightarrow {}}\ K_{2}[CdCl_{4}]\downarrow }}}
Qaynar qatı sulfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
H
2
S
O
4
→
100
o
C
C
d
S
O
4
+
2
H
C
l
↑
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ CdSO_{4}+2HCl\uparrow }}}
Qələvilərlə reksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
2
N
a
O
H
→
C
d
(
O
H
)
2
+
2
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Cd(OH)_{2}+2NaCl}}}
Fotoreagentlərdə.
Qalvanik elementlərdə elektrolitin tərkib hissəsi kimi.
Üzvi sintezdə katalizator kimi.
Sənayedə günəş panellərinin istehzalı zamanı.
Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 2-е изд., испр.